معاون وزیر بهداشت :
دانشگاه های پزشکی مأمور کاهش تهدیدات سلامت شدند
گروه هوش مصنوعی: معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت می گوید دانشگاه های علوم پزشکی مامور شده اند تا تهدیدات سلامت مانند بار بیماریها، تغییرات اقلیم، اعتیاد، کاهش جمعیت و... را کاهش دهند.
خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری: تحقیقات در عرصه علوم پزشکی یکی از حوزه های پرچالش تحقیقاتی در سراسر نظام علمی است. تحقیقات در این زمینه از اثربخشی یک دارو تا پژوهش در چگونگی رفتار انسان ها را در برمی گیرد. بهداشت و درمان همیشه به نتایج این تحقیقات نیازمند بوده اند تا بتوانند سلامت مردم جامعه را تامین کنند.
وزارت بهداشت با دارا بودن بیش از ۸۰۰ مرکز تحقیقاتی متعلق به دانشگاه های علوم پزشکی و سازمان های وابسته یکی از بزرگترین های اکوسیستم های تحقیق و فناوری در کشور را شکل داده است. برمبنای آمار بیش از نیمی از تحقیقات کشور در عرصه علوم پزشکی توسط اعضای هیأت علمی دانشگاه ها صورت می گیرد. همین مورد اهمیت تحقیقات علوم پزشکی در عرصه تولید علم و فناوری در کشور را نشان میدهد.
دکتر یونس پناهی، استاد تمام رشته داروسازی بالینی دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله الاعظم در کسوت معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت درباره ی سیاست ها و برنامه های حوزه تحقیقات و فناوری دانشگاه های علوم پزشکی با خبرگزاری مهر گفتگو کرده و تصویری از اکوسیستم علم و فناوری حوزه علوم پزشکی ترسیم کرده است. در ادامه این گفتگو را می خوانیم:
* در سالهای اخیر حوزه فناوری اهمیت ویژه ای پیدا کرده است از همین رو شرکت های دانش بنیان هم در عرصه سلامت رشد یافته اند، به نظر می آید این شرکتها سبب رشد هر چه بیشتر و تجاری سازی و فروش محصولات فناوری سلامت شده اند، ارزیابی شما از وضعیت رشد دانش بنیان ها در عرصه علوم پزشکی چیست؟
پناهی: وضعیت شرکت های دانش بنیان سلامت در سه سال متوالی رشد شایان توجهی داشته است و از میزان ۷۶۲ شرکت در سال ۱۴۰۰ به ۱۲۳۶ شرکت در سال ۱۴۰۲ (ابتدای خردادماه ۱۴۰۲) رسیده است. این شرکتها در سه حوزه «دارو و فرآورده های پیشرفته حوزه تشخیص و درمان»، «وسایل، ملزومات و تجهیزات پزشکی» و «کشاورزی، فناوری زیستی و صنایع غذایی» فعالیت می نمایند و بیشترین رشد شرکت های دانش بنیان در عرصه دارو و فرآورده های پیشرفته حوزه تشخیص و درمان با رشدی ۴۰.۲۶ درصدی بوده است.
شرکت های فعال در «کشاورزی، فناوری زیستی و صنایع غذایی» رشدی ۳۲.۱۱ درصدی و شرکت های فعال در «وسایل، ملزومات و تجهیزات پزشکی» رشدی ۲۷.۶۳ درصدی را در سه اخیر تجربه کرده اند.
ضمن این که تعداد محصولات حوزه سلامت طی ۵ سال اخیر نیز رشد قابل توجهی داشته اند به شکلی که افزایش ۲۶۹ در محصولات مجوزدار، افزایش تعداد ۵۶۷ در محصول نمونه اولیه و افزایش ۱۱۵ در محصول تجاری را شاهد می باشیم.
وضعیت اکوسیستم فناوری طی یک سال قبل در عرصه علوم پزشکی نشان میدهد که با بوجودآوردن ۳ پارک علم و فناوری سلامت جدید تعداد پارک های علم و فناوری سلامت به ۱۶ پارک رسیده است. همین طور با تأسیس و راه اندازی ۸ مرکز رشد فناوری سلامت در مجموع ۹۸ مرکز رشد فناوری سلامت در کشور داریم. در کنار آنها ۷ مرکز نوآوری راه اندازی شده اند و ۴ مرکز نوآوری هم درحال گرفتن مجوز از شورای گسترش دانشگاه های علوم پزشکی هستند. همه این موارد به اشتغال زایی ۷ هزار و ۹۶۶ نفر در شرکتها و واحدهای فناور مستقر در مراکز رشد علوم پزشکی منجر گردیده است.
در بخش غیردولتی هم معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در ۶ صندوق غیر دولتی پژوهش و فناوری مشارکت داشته است که این مشارکت به حمایت مالی و اعطای گرنت به پژوهشگران علوم پزشکی منجر می شود.
در کنار این فعالیت ها، توانسته ایم دو رویداد فناورانه و هفتمین فن بازار ملی سلامت و نخستین نمایشگاه دستاوردها و توانمندی های حوزه سلامت در را هم برگزار نماییم.
* یکی از کارهای مهم در عرصه تحقیقات و فناوری طراحی مسیر آینده است. از آنجائیکه منابع کشور محدود است نیاز است که پژوهشگران در امتداد نیاز کشور حرکت کنند تا هم موضوع حرکت بر مرزهای دانش هم پاسخگویی اجتماعی به مسائل و مشکلات در کنار هم محقق شود. در این راه معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت چه تمهیداتی اندیشیده است؟
بر اساس برنامه و تعهدات وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در زمان کسب رأی اعتماد از مجلس شورای اسلامی، قرار بود که تحقیقات در علوم پزشکی را کاربردی نماییم و این تحقیقات در امتداد حل مسائل و مشکلات کشور و مسئله محور باشد. برای پاسخ به این مساله در معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت تمام تهدیدات حوزه سلامت را در کشور رصد کردیم و در کمیته های مختلف، کارشناسی و ارزیابی شد و از مراکز تحقیقاتی و دانشگاه های علوم پزشکی استفاده کردیم و این تهدیدات حوزه سلامت را استخراج کردیم.
در واقع این که تحقیقات حوزه علوم پزشکی چگونه می تواند به این تهدیدات پاسخ دهد و در امتداد نیازهای جامعه باشد را مشخص کردیم. همچون تهدیدات سلامت می توان به بار بیماریها اشاره نمود. ما به جهت اینکه بتوانیم تحقیقات علوم پزشکی را کاربردی نماییم باید این تحقیقات در امتداد کاهش بار بیماریها باشد. مقایسه ای که در طول سالهای گذشته انجام شده، حرکت بیماریها و برآیند آن نشان میدهد که بار بیماریها از بیماریهای واگیر به سمت بیماریهای غیرواگیر حرکت کرده است.
بیماری های غیر واگیر مانند بیماریهای قلب و عروق، بیماریهای نورولوژی و مغز و اعصاب، بیماریهای بدخیم و سرطان ها، بیماریهای تنفسی و مسائل و مشکلات تروما و تصادفات هستند. این مجموعه عمده بیماری هایی هستند که می تواند تهدید باشند و هزینه های سیستم سلامت را بالا ببرد و تورم بوجود آورد.
از جمله تهدیدات سلامت، می توان به «بار بیماری ها»، «جمعیت»، «تغییرات اقلیمی» و «رفتارها، سلامت روان، سلامت اجتماعی و اعتیاد» اشاره کرده که برای حل هر کدام از آنها به دانشگاه های علوم پزشکی کشور ماموریت دادیم تهدید دیگر موضوع «جمعیت» است. با ارتقا کیفیت زندگی مردم و افزایش امید به زندگی در حوزه جمعیت تعیین کننده است. یک زمانی امید به زندگی در کشور ما حدود ۵۰ سال بود و الان این میزان امید به زندگی به بالای ۷۰ سال رسیده است. وقتی امید به زندگی بالا باشد نشان میدهد که جامعه به سمت پیری می رود. اصل موضوع «پیری» مسائل و مشکلاتی را بدنبال دارد. متناسب با پیری، بدخیمی ها، پوکی استخوان، تروما و تصادفات و بیماریهای فراموشی بیشتر می شود و مهم تر از آن وقتی جامعه به سمت پیری حرکت می کند باید رشد جمعیت و جوان شدن جمعیت هم باید جایگزین آن شود.
از آن جایی که در جامعه ما نرخ فرزندآوری یا (Total fertility rate) در عدد ۱.۸ است و در بعضی از استانها مانند استان گیلان، البرز، مازندران از این عدد پایین تر است، این مساله را به عنوان یک مسئله مورد بررسی قرار دادیم. در معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت این مساله به عنوان یک اولویت به مراکز تحقیقاتی علوم پزشکی داده شده که چرایی کاهش جمعیت را بررسی نمایند تا بتوانیم هم برای مسائل و مشکلات سالمندی و هم برای ریسک شاخصهای خانواده ها و عدم تمایل خانواده های جوان به فرزندآوری را بررسی نماییم.
موضوع دیگری که به عنوان تهدید حوزه سلامت شناخته می شود «تغییرات اقلیمی» است. امروزه بحث بی آبی، تغییرات اقلیم و به تبع آن مباحث امنیت غذایی از بحث های جدی حوزه سلامت است. ما در عرصه تحقیقات این را به عنوان یک اولویت در نظر گرفته ایم که بتوانیم درباره ی مطالبی همچون بی آبی، ریزگردها، مسمومیت های مواد غذایی سبد خانوار تحقیقات جامع انجام دهیم.
موضوع مهم دیگری که به عنوان تهدید سلامت در مرکز تحقیقات ما قرار گرفته است مسئله «رفتارها، سلامت روان، سلامت اجتماعی و اعتیاد» است. ماموریت های واگذار شده به دانشگاه های علوم پزشکی متأثر از وجود زیرساخت های تحقیقاتی و اعضای هیأت علمی و متخصصان مربوطه است. البته واگذاری ماموریت ها به این معنا نیست که دانشگاه ها کار دیگری انجام ندهند، بلکه این مبادرت به مدلول هدایت در یک مسیر تحقیقاتی ویژه است.
به همین منظور به دانشگاه های علوم پزشکی کشور ماموریت دادیم که به این موضوعات بپردازند. در همین زمینه تحقیقات موضوعی درباره ی «جمعیت و جوانی جمعیت» به دانشگاه های کلان منطقه یک مانند گیلان و مازندران واگذار شده است. بطور نمونه دانشگاه علوم پزشکی تهران که دارای زیرساخت تحقیقاتی و هیأت علمی مرتبط می باشد را درباره ی بیماریهای غیرواگیر همچون دیابت مأمور کرده ایم. نمونه دیگر واگذاری ماموریت تحقیقات درباره ی امنیت غذایی به انستیتو تغذیه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است، ضمن این که این دانشگاه، ماموریت تحقیق درباره ی سرطان ها را برعهده دارد. تغییر چهره سرطان ها از دستگاه گوارش به روده و کلورکتال نیز همچون اولویت های تحقیقاتی است.
در نمونه دیگری دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ماموریت تحقیقات درباره ی بیماریهای قلب و عروق را برعهده دارد. دانشگاه های علوم پزشکی مناطق جنوبی کشور همچون زاهدان و بندرعباس به علت شیوع پرفشاری خون، ماموریت بررسی کنترل و ارزیابی و ریسک شاخصهای فشار خون را برعهده گرفته اند. دانشگاه علوم پزشکی اهواز مسائل ریزگردها و بیماریهای تنفسی و بیماریهای ناشی از ریزگردها، نفت و هیدروکربن ها و دانشگاه علوم پزشکی دزفول تغییرات اقلیمی را بررسی می کنند. دانشگاه علوم پزشکی مشهد به همراه دانشگاه علوم پزشکی تبریز در عرصه داروهای بیولوژی و با تکنولوژی های جدید تحقیقات می کنند.
* شاخص اعطای ماموریت های کلان به دانشگاه های علوم پزشکی بر چه مبنایی بوده است؟
به تمام دانشگاه های علوم پزشکی کشور مسئله محور و متناسب با نیازهای حوزه سلامت، ماموریت داده ایم و هر دانشگاهی این کار را توسط مراکز تحقیقاتی خودشان انجام خواهند داد. به این معنا که اگر یک مأموریتی داده شده است قبل از این مرکز تحقیقاتی متناسب با آن ماموریت در آن دانشگاه فعال گشته است. ضمن این که زیرساخت ها و هیأت علمی در رابطه با آن ماموریت هم در آن مرکز وجود دارد.
موضوع دیگری که وعده داده بودیم به سرانجام برسانیم «شبکه های تحقیقاتی» بود. ایجاد شبکه به این معنا است که مراکز تحقیقاتی حول یک محور کار کنند. عموم مراکز تحقیقاتی در کشور کارهای ایزوله انجام می دهند و هر مرکز هم می خواهد اداره خودرا تشکیل دهد اما ما در معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت کوشیدیم این فضا را تغییر داده و مراکز تحقیقاتی را به سمت شبکه سازی ببریم. حالا هر مرکز تحقیقاتی می توانند یک پژوهشکده باشند و هر سه پژوهشکده می توانند یک پژوهشگاه باشند.
این تغییر به این منظور انجام شد که مراکز تحقیقاتی با تخصص های مختلف در کنار هم قرار بگیرند و هر مرکز تحقیقاتی لابراتوار و دستگاه و پرسنل جداگانه نداشته باشد. این تمرکز کمک می نماید که به هر یک از پژوهشکده ها و پژوهشگاه ها لابراتوار جامع داده شود و تجهیزات آزمایشگاهی آنها تکمیل شود تا بتوان با کمترین هزینه بیشترین بازدهی را داشت.
مسئله دیگری که در معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت به عنوان تغییرات کاربردی تحقیقات و فناوری ایجاد کردیم، موضوع «عدالت در پژوهش» بود.
برای نخستین بار در طول تاریخ ایجاد وزارت بهداشت، بودجه های تحقیقات دستگاه های اجرائی که به بودجه های یک درصد مشهور هستند را میان همه دانشگاه ها توزیع کردیم. اسفندماه ۱۴۰۱ بیش از ۲۷۰ میلیارد تومان به همه دانشگاه های علوم پزشکی متناسب با برنامه داده شد.
* در امتداد اجرائی سازی شعار سال «رشد تولید؛ مهار تورم» در عرصه تحقیقات علوم پزشکی برنامه ای طراحی شده است؟
در راستای اجرائی سازی شعار سال «رشد تولید؛ مهار تورم» در عرصه تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت تاکید بر این است که با کاهش و کنترل بار بیماریها، هزینه های سیستم سلامت را کم نماییم تا تقاضا بیشتر نشود. ضمن این که ما اهتمام داریم تحقیقات را به سمت پیشگیری ببریم. منتظر نمی شویم که انسان ها بیمار شوند بلکه تاکید اصلی تحقیقات این است که با اصلاح شیوه های زندگی، تغییر تغذیه و مسائل در رابطه با تحرک و کنترل ریسک فاکتورهایی همچون فشار خون، چربی خون و وزن به سمت پیشگیری حرکت نماید. در حقیقت تحقیقات در این زمینه حمایت می شوند تا از بیماری افراد جامعه پیشگیری شود تا هزینه های بیماریها نیز به تبع آن کنترل شود.
تولید علم و مرجعیت علمی در علوم پزشکی برای ما در وزارت بهداشت از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. تاکید اصلی ما در معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت بر این است که مجموعه تحقیقات و تحقیقات منجر به تولید علم و نگارش مقالات شود تا بتوان به مرجعیت علمی رسید. اما تولید مقاله هدف غایی نیست. اگر پژوهشی منجر به تولید مقاله می شود تازه در ابتدای راه قرار دارد و بلکه باید آنرا ادامه دهد تا از آن یک محصول دارویی، یک تجهیزات پزشکی، یک پروتکل درمانی، یا یک تغییر در رفتار مردم استخراج شود.
دو شورای عالی تحقیقات و شورای عالی فناوری در وزارت بهداشت برای اولین بار شکل گرفت، خروجی تصمیمات این شوراها چه بوده است و به چه تصمیماتی انجامیده است؟
ما در امتداد سروسامان دادن به تحقیقات در کشور و این که نتایج کل تحقیقات در یک بخش متمرکز شود، شورای عالی تحقیقات را در وزارت بهداشت شکل داده ایم. ریاست این شورا برعهده وزیر بهداشت است و معاون تحقیقات و فناوری هم نایب رییس این شورا است. شورا از اعضای حقیقی و حقوقی تشکیل می شود، اعضای حقوقی شامل معاونان وزیر و اعضای حقیقی شامل ۵ پژوهشگر و نخبگان برجسته کشور هستند.
اعضای شورای عالی تحقیقات در وزارت بهداشت مسئولیت نیازسنجی مراکز تحقیقاتی و پژوهشکده ها و پژوهشگاه را برعهده دارند. در عرصه های تحقیقاتی مختلف نیازها را دریافت می نماییم و متناسب با آن آینده پژوهی و آینده نگاری می شود و سیاست گذاری کلان تحقیقات شامل تحقیقات کاربردی و مسئله محوری به انجام می رسد و نتایج این کار در قالب سیاست های تحقیقاتی در اختیار دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی قرار می گیرد.
نکته مهم در این حوزه، برخلاف سنوات گذشته که تحقیقات شکل مستقل از نیازهای کشوری داشت و مدیران مربوطه چندان در جریان تحقیقات قرار نمی گرفتند، این تغییر را به وجود آورده ایم که بتوانیم تحقیقات را کاربردی نماییم، معاونت های مختلف همچون درمان، غذا و دارو، بهداشت، آموزش نیازهای پژوهشی خودرا در اختیار ما قرار می دهند و مصوبات این حوزه هم در اختیار معاونت ها قرار می گیرد. در ادامه دانشگاه ها نیز از این مصوبات آگاه می شوند و دانشگاه ها متناسب با زیرساخت و اعضای هیأت علمی این اولویت ها را اجرائی می کند.
در این بخش یک مسئولیت هم برعهده مراکز تحقیقاتی وابسته به سازمان ها است. خوشبختانه تعدادی از این تصمیمات توسط این دسته از مراکز تحقیقاتی اجرائی می شود. بطور نمونه اگر بخواهیم در حوزه نیروی انسانی حوزه سلامت تحقیقی داشته باشیم، مرکز تحقیقات معاونت توسعه و مدیریت منابع می تواند این مهم را برعهده بگیرد. در نمونه دیگر می توان به نحوه حمایت بیمه ها اشاره نمود که این کار برعهده مرکز تحقیقاتی سازمان بیمه سلامت است.
در حوزه سلامت مطالبی مانند تجویز دارو، درخواست آزمایش و درخواست های پاراکلینیکی و تناسب آن با نیازهای بیماران از اهمیت زیادی برخوردارست و خیلی از همکاران معتقدند که باید دراین زمینه نیازهای واقعی مشخص شود، این مساله یکی از ماموریت های تحقیقاتی مهمی است که به یکی از دانشگاه های علوم پزشکی کشور واگذار کردیم تا دراین زمینه مطالعه صورت گیرد.
شورای عالی فناوری سلامت نیز با ریاست وزیر بهداشت و نایب رئیسی معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت شکل گرفته است. این شورا هم علاوه بر اعضای حقیقی و حقوقی، دو نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و یک نفر به نمایندگی از معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رییس جمهور در این شورا حضور دارند. معاونت علمی ریاست جمهوری ظرفیت بزرگی را برای حمایت طرح های تحقیقاتی دارد. این نهاد دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی علوم پزشکی را بوسیله معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت مورد حمایت قرار می دهد، در حقیقت پشتیبانی از طریق معاونت علمی ریاست جمهوری و نظارت بر این حمایت برعهده ما خواهد بود.
از همین رو در نشست مشترک میان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رییس جمهور با معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت برگزار و قرار شد بمنظور پیش گیری از مطالعات و تحقیقات تکراری، نظارت برعهده وزارت بهداشت باشد. ضمن این که نیازسنجی از طرف معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت انجام شده و هم اکنون نیازهای اصلی کشور مشخص شده است و اشراف به این مسئله وجود دارد.
* موضوع تولید علم در سالهای اخیر به یکی از مباحث مهم در نظام علمی کشور بدل شده است، برای افزایش شتاب تولید علمی در علوم پزشکی چه برنامه ای دارید؟
یکی از سیاست های جدی وزارت بهداشت در عرصه تحقیقات؛ تولید علم، فناوری و مرجعیت علمی است. تولید علم باید به فناوری منتج شود و در عین حال به مرجعیت علمی دست یابیم. سرعت تولید علم در عرصه علوم پزشکی هم اکنون خوب است اما سرعت بیشتری دراین زمینه نیاز داریم. عدم کاهش شتاب تولید علم خواسته مقام معظم رهبری و مسئولان رده بالای کشوری است. برای عدم کاهش این شتاب، مراکز تحقیقاتی و دانشگاه ها باید در امتداد نیاز به تولید علم بپردازند تا بتوانیم موقعیت های خودمان را در منطقه و جهان ارتقا بدهیم.
در حوزه نوآوری در سال ۲۰۱۴ رتبه ایران ۱۲۰ دنیا بوده است اما به تدریج این رتبه ارتقا یافت و در سال ۲۰۲۲ به رتبه ۵۳ دنیا رسیده است و ما در وزارت بهداشت برنامه ریزی کرده ایم که باید این رتبه را به جایگاه ۳۵ ارتقا بدهیم تا جایگاه جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان بهبود یابد.
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب